بازار ارز ایران، که سال‌هاست به عنوان یکی از تلاطم‌برانگیزترین بخش‌های اقتصادی کشور شناخته می‌شود، طی هفته‌های اخیر روندی نسبتاً باثبات را تجربه کرده است. دلار در محدوده‌ای مشخص نوسان می‌کند و خبری از جهش‌های هیجانی نیست. با این حال، بسیاری از کارشناسان نسبت به پایداری این ثبات تردید دارند و معتقدند عوامل بنیادی اقتصاد ایران هنوز مستعد بروز نوسانات جدید در بازار ارز هستند. در این تحلیل با اقتصاد خبر همراه باشد.
آرامش نسبی؛ دلایل و تحلیل‌ها
از ابتدای تابستان ۱۴۰۴، نرخ دلار در بازار آزاد عمدتاً بین کانال ۵۶ تا ۵۹ هزار تومان در نوسان بوده است. این در حالی‌ست که در ماه‌های پایانی سال گذشته، بازار با شوک‌های پی‌درپی همراه بود.
کارشناسان اقتصادی چند عامل کلیدی برای این آرامش نسبی برمی‌شمارند:
-
افزایش عرضه ارز توسط بانک مرکزی:
سیاست‌های جدید عرضه ارز در بازار توافقی و سامانه نیما باعث کاهش فشار تقاضا در بازار آزاد شده است. -
کاهش انتظارات تورمی:
در پی کنترل نقدینگی و کاهش رشد پایه پولی، سطح انتظارات تورمی در میان مردم و فعالان اقتصادی تا حدودی کاهش یافته است. -
افزایش درآمدهای ارزی دولت:
رشد صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی و همچنین برخی توافقات ارزی با کشورهای همسایه، دست دولت را برای مدیریت بازار بازتر کرده است.
ثبات تا کی دوام دارد؟
با وجود ثبات نسبی فعلی، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که بازار ارز هنوز در برابر چند ریسک مهم آسیب‌پذیر است:
۱. ابهام در سیاست‌های خارجی:
تحولات مربوط به مذاکرات هسته‌ای، روابط با کشورهای منطقه و وضعیت تحریم‌ها همچنان بر بازار سایه انداخته است. در صورتی که روند مذاکرات به بن‌بست برسد یا تحریم‌های جدیدی اعمال شود، احتمال واکنش سریع بازار ارز وجود دارد.
۲. کسری بودجه و نیاز به تأمین مالی دولت:
دولت برای پوشش کسری بودجه ممکن است به منابع ارزی صندوق توسعه یا چاپ پول روی آورد که می‌تواند نرخ ارز را مجدداً تحت فشار قرار دهد.
۳. انتخابات آمریکا و اثرگذاری بر فضای روانی بازار:
با نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، رفتار دلار در بازار جهانی و رویکرد سیاست خارجی آمریکا نسبت به ایران می‌تواند فضای اقتصادی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
نظر فعالان بازار چیست؟
یکی از صرافان باسابقه در خیابان فردوسی می‌گوید:
«ثبات فعلی بازار مصنوعی نیست، اما بسیار شکننده است. کوچک‌ترین خبر منفی می‌تواند قیمت دلار را تا چند هزار تومان جابجا کند.»
یک تحلیل‌گر اقتصادی نیز می‌افزاید:
«در شرایطی که چشم‌انداز اقتصاد هنوز مبهم است و منابع ارزی محدود هستند، نباید ثبات کوتاه‌مدت را با پایداری بلندمدت اشتباه گرفت. بازار به شدت نسبت به اخبار سیاسی و تحولات خارجی واکنش‌پذیر است.»
سیاست بانک مرکزی؛ مدیریت بازار یا کنترل مصنوعی؟
در ماه‌های اخیر بانک مرکزی با ابزارهایی چون سیاست تثبیت نرخ در بازار توافقی، تزریق ارز به بازار و برخورد با معاملات غیررسمی، توانسته تا حدی تقاضای کاذب را مهار کند.
با این حال برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این سیاست‌ها بر پایه منابع پایدار ارزی نباشد، نمی‌توان به تداوم آن‌ها امیدوار بود. از سوی دیگر، حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت کالاهای وارداتی نیز می‌تواند دوباره تقاضا برای ارز را تحریک کند.
بازار آزاد و نیما؛ فاصله همچنان زیاد است
با وجود تلاش‌های بانک مرکزی، همچنان شکاف قیمتی بین دلار نیمایی و آزاد محسوس است. این فاصله باعث شده برخی صادرکنندگان و واردکنندگان انگیزه‌ای برای حضور رسمی در سامانه‌ها نداشته باشند.
تحلیلگران معتقدند تا زمانی که یکسان‌سازی واقعی نرخ ارز انجام نشود و بازار رقابتی و شفاف شکل نگیرد، بی‌ثباتی در کمین بازار خواهد ماند.
پیش‌بینی کوتاه‌مدت و بلندمدت
در کوتاه‌مدت، در صورتی که متغیرهای سیاسی و اقتصادی تغییر ناگهانی نکنند، دلار در محدوده فعلی باقی خواهد ماند. اما در بلندمدت، عواملی چون نرخ تورم، رشد نقدینگی، وضعیت صادرات و آینده تحریم‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
برخی مؤسسات تحقیقاتی بین‌المللی پیش‌بینی کرده‌اند که نرخ دلار در ایران در صورت عدم احیای توافق هسته‌ای، می‌تواند تا پایان سال به بالای ۶۵ هزار تومان نیز برسد.
جمع‌بندی
بازار ارز در ایران این روزها در آرامشی نسبی به سر می‌برد، اما نشانه‌هایی از پایداری آن وجود ندارد. سیاست‌گذاران برای جلوگیری از جهش‌های بعدی باید ساختارهای ارزی را اصلاح و اعتماد عمومی را بازسازی کنند. در غیر این‌صورت، نوسانات شدید دوباره به اقتصاد باز خواهد گشت.
